Een werknemer stapt tijdens zijn werk uit een hoogwerker op een stalen balk, werkt ongezekerd verder en valt 11 meter naar beneden. Hij heeft een VCA-certificaat en hij heeft zijn persoonlijke beschermingsmiddelen (harnas) bij zich. Hij breekt onder andere zijn bekken. Wie is verantwoordelijk voor zijn schade, is hij dat zelf of zijn werkgever? Hoe oordeelt de rechter?
Uit de statistieken blijkt dat de meeste ongevallen veroorzaakt worden door verkeerd gebruik van de aanwezige voorzieningen. De werkgever heeft vaak wel aandacht voor veiligheid. Er zijn maatregelen genomen door veiligheidsmiddelen beschikbaar te stellen, training te geven of er zijn op locatie veiligheidsvoorzieningen aanwezig die de werknemer moet gebruiken. Hieruit zou je al snel de conclusie kunnen trekken: ‘het ligt aan de werknemers’. Eigen schuld, dus…
Wat je vervolgens als oplossing hoort is: ‘we moeten de veiligheidscultuur veranderen’. Het idee hierachter is dat de werknemers door een cultuuromslag wel veilig willen werken. Maar klopt deze redenatie wel? Want, wie brengt zichzelf nou onnodig en bewust in gevaar als onderdeel van een dare-devilcultuur op de werkvloer? Machogedrag zal er hier en daar vast zijn, maar de redenatie dat de werknemer niet veilig wil werken, is te zwart-wit.
Reden van het nemen van extra risico
De praktische realiteit is dat werknemers zich dagelijks gesteld zien voor opgaven die ze, naar hun eigen inzicht, moeilijk anders kunnen oplossen dan net even met dat extra risico. En ja… dan gaat het soms mis. Dat het mis gaat zal geen weloverwogen keus zijn geweest natuurlijk… Er kunnen verschillende redenen zijn waarom een werknemer dat risico, tegen beter weten in, toch neemt. Een vorm van loyaliteit naar zijn baas toe, in het kader van ‘de klus moet af’. Of bang zijn baan te verliezen als hij opbelt met een probleem. Misschien door groepsdruk, of hij is zelf niet in staat het risico juist in te schatten.
Nederlandse afspraken: bescherm de werknemer (ook tegen zichzelf)
Wat de reden ook mag zijn voor het extra risico dat de werknemer neemt, er kan en mag niet vertrouwd worden op het ‘eigen inzicht’ van werknemers. De aansprakelijkheid na een ongeval ligt dan ook zelden bij de werknemer. Werknemers moeten beschermd worden, ook tegen zichzelf. Dit betekent voor werkgevers veel. Heel veel. Daar komt nog bij dat de ‘werknemer’ een breed begrip is, want ook zzp-ers of vrijwilligers kunnen onder de zorgplicht van werkgevers vallen. Dit is vastgelegd in de wet- en regelgeving en ook de uitspraken van de rechter na een ongeval liggen in deze lijn.
Werkgeversaansprakelijkheid na een ongeval
De belangrijkste wettelijke bepalingen over werkgeversaansprakelijkheid staan in artikel 7:658 van het Burgerlijk Wetboek. Het uitgangspunt van dit artikel is dat als een werknemer schade lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden, de werkgever hiervoor aansprakelijk is. Op deze hoofdregel zijn twee uitzonderingen. De werkgever is niet aansprakelijk, als hij kan aantonen:
- dat hij zijn zorgplicht is nagekomen; of
- dat ‘de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer’
Deze systematiek is zeer gunstig voor werknemers: zij hoeven alleen maar aan te tonen dat ze bij het werk schade hebben geleden. Bij een ongeval is dat doorgaans niet al te moeilijk. Vervolgens is het aan de werkgever om te bewijzen dat een van de twee uitzonderingen zich heeft voorgedaan.
Zorgplicht
Bewijzen dat een werknemer opzettelijk of bewust roekeloos heeft gehandeld is bijna onmogelijk en dit lukt dan ook zelden. Een werkgever die aan aansprakelijkheid wil ontkomen, zal daarom moeten aanvoeren dat hij zijn zorgplicht is nagekomen. Onder de zorgplicht wordt verstaan dat een werkgever zodanige maatregelen moet treffen en aanwijzingen moet verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat een werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Hieronder valt in elk geval het naleven van alle verplichtingen uit de Arbeidsomstandighedenwet en de daarop gebaseerde besluiten. Daarnaast bestaat de zorgplicht uit ‘ongeschreven recht’: het treffen van maatregelen die noodzakelijk zijn voor de omstandigheden van het geval. Iedere situatie kent immers specifieke aandachtspunten. Uit uitspraken van rechters blijkt dat niet snel wordt aangenomen dat een werkgever voldoende heeft gedaan om ongelukken te voorkomen.
Voorbeeld: ongeval na werken op hoogte
Een goed voorbeeld hiervan is de zaak die in de inleiding is genoemd. De betreffende werknemer, die dus beschikte over een VCA-certificaat, moest op grote hoogte veiligheidsnetten ophangen. Hij maakte daarbij gebruik van een hoogwerker. Op enig moment verliet de werknemer de werkbak van de hoogwerker om een net vast te maken. De werknemer liet na om valbescherming te gebruiken. Hij klampte zich vast aan een stalen profiel, maar verloor de grip en viel naar beneden, met lichamelijk letsel tot gevolg. De werkgever meende voor de schade niet aansprakelijk te zijn, omdat hij de zorgplicht voldoende was nagekomen.
In de procedure die hierover werd gevoerd, stelde het Gerechtshof echter vast dat de werkgever steken had laten vallen. Doordat de werkgever had nagelaten regelmatig toezicht te houden op het in acht nemen van veiligheidsvoorschriften, was een cultuur ontstaan waarbij werknemers de regels niet altijd naleefden. Dat het bedrijf veel aandacht besteedde aan veiligheid, het de werknemer verboden was de werkbak te verlaten en hij nog was gewaarschuwd geen ‘waaghalzerij’ uit te halen, was onvoldoende. Bovendien blijkt in deze casus ook dat hier de werkvoorbereiding niet goed was. De werknemer heeft de verkeerde hoogwerker meegekregen, waardoor hij niet bij de balk kon. Dit was de aanleiding om uit de bak te klimmen. De zorgplicht was volgens het Hof niet nageleefd en de werkgever was dus aansprakelijk voor de schade van de werknemer.
Hoe kunnen werkgevers aansprakelijkheid voorkomen?
Deze zaak illustreert het algemene beeld: als werkgever ben je al snel aansprakelijk voor schade van medewerkers, zelfs als veel aandacht aan veiligheid wordt besteed. Om die reden lopen gerechtelijke procedures vaak nadelig af voor werkgevers. Veel bedrijven willen de gang naar de rechter voorkomen, ook vanwege imagoschade. Zij treffen daarom een schikking met de verzekeraar van de werknemer. Maar het is natuurlijk veel beter om het ongeval te voorkomen.
In het geval van het voorbeeld was een betere inventarisatie van de werkplek vooraf noodzakelijk, naast controle tijdens de werkzaamheden. De werkzaamheden moesten in kaart gebracht worden, gevolgd door een adequate voorbereiding. De juiste informatie over de werksituatie moest op tijd, dus voordat het montageteam ter plaatse was, in beeld zijn. Als goed werkgever wilt u niet alleen aansprakelijkheid voorkomen, maar hebt u ook het beste voor met uw medewerkers. Het is dan essentieel de zorgplicht in acht te nemen: het naleven van wet- en regelgeving, het per situatie treffen van adequate maatregelen en het regelmatig controleren of veiligheidsinstructies door medewerkers worden nageleefd.
Heeft u vragen over veilig werk op hoogte? Neemt u dan contact op met Carin Schipper van Vlindar,
e-mail: cschipper@vlindar.com | telefoonnummer: 085 303 1341
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met advocaat mr. Irene Luijt-Visser. Heeft u vragen over aansprakelijkheid bij arbeidsongevallen? Neemt u dan contact op met Irene Luijt-Visser van Marxman Advocaten
e-mail: luijt@marxman.nl | telefoonnummer: 033 450 8000
